sahrana srca arčibalda rajsa na kajmakčalanu,
OSAM decenija posle smrti velikog kriminologa i još većeg prijatelja srpskog naroda, dr Rudolfa Arčibalda Rajsa, “Novosti” su došle do retke, dosad neobjavljene fotografije sa sahrane njegovog srca, leta 1929. godine na Kajmakčalanu.
Fotografiju, snimljenu na dan kada je u urnu na planini Nidže pohranjeno švajcarsko srce koje je kucalo za srpskog seljaka i srpskog vojnika, poslao nam je Dragomir Anđelković iz Australije. A putešestvije koje stoji iza požutele uspomene i njenih “čuvara”, po drami može da se meri sa nesvakidašnjom sudbinom Arčibalda Rajsa.
– Autor slike je jedan komandant pogranične policije na granici Kraljevine Jugoslavije sa Grčkom, a sahrani srca je, po službenoj dužnosti, kao ban Vardarske banovine, prisustvovao moj deda Dragomir Todorović – počinje priču Dragomir Anđelković. – Taj komandant, za kojeg mislim da se prezivao Popadić ili Popović, poslao je mom dedi fotografiju za uspomenu, u vidu post-karte. Sa leve strane, uz neke oficire, stoje Milutin i Milan Nedić.
Dragomirov imenjak i deda, priča nam on, bio je “solunac”, radio je kao zapisničar na “Solunskom procesu” Dragutinu Dimitrijeviću-Apisu, a potom je, kao veliki župan, u Vukovaru pohapsio sve komuniste sa prvog sastanka KPJ, 1923. godine. Sa bakine strane, Dragomir vodi poreklo od Sretena Kojića, jednog od osnivača Radikalne partije i potonjeg ambasadora u Rimu i Istanbulu, koji je podneo ostavku kada je stvarana Jugoslavija. Jer, on je želeo – Srbiju.
Zato je ova familija, čiji se dobar deo može videti na pomalo oštećenoj slici – na kojoj se čak i krst crkve povija od jakog vetra – kasnije i stradala.
– Otac mi je umro 1947. od tuberkuloze, majka je morala da radi kao kažnjenica, tetka je bila u zatvoru u Požarevcu, ujak Saša Todorović punu deceniju robovao kao četnik. Sve što smo imali bilo je nacionalizovano, pa nije bilo druge nego da napustimo zemlju – priča nam iz dalekog Kernza, na severu Australije, Dragomir Anđelković, koji se od fotografije sa sahrane srca Arčibalda Rajsa nije razdvajao čak ni u najtežim vremenima. Čak ni kada je cela porodica morala da beži glavom bez obzira. – Ja sam prebegao kao skijaš u Austriju, a majka, braća, ujak, baka i tetka su pešice, po snegu, prešli granicu sa tom zemljom. Kasnije smo se rasuli svuda po svetu.
I pored sjajnog “pedigrea” i dokazane ljubavi prema Srbiji, koja ih ne napušta ni na dalekom kontinentu, ni Dragomir ni njegova dva sina ne mogu da dobiju srpsko državljanstvo.
– Po našem konzulatu u Sidneju i po knjigama u Beogradu, ja ni ne postojim! – vajka se Dragomir Anđelković. – Već godinama moj predmet stoji negde u Beogradu. Birokratija, valjda, čeka da umrem kao Australijanac.
ŠEKI I PERICA
U AUSTRALIJU sam došao 1955. godine, zbog Olimpijade u Melburnu. Kakvo zadovoljstvo je bilo kada sam video Šekularca, druga iz razreda Treće muške, Pericu Radenkovića, koji je bio sa mnom u Petnaestoj gimnaziji, kao i druge… – seća se Dragomir Anđelković. – Ovde sam radio različite poslove, dok se nisam ustalio na nekretninama. Bio sam osnivač Srpskog centra i naterao Australijance da stoje uz “Bože pravde”.
UKRADENO SRCE
AUTOR rukopisa “Čujte Srbi”, koji je u Beograd došao 1914. godine, na poziv srpskih vlasti, da istražuje zločine Austrijanaca, Nemaca i Bugara nad civilnim stanovništvom, sahranjen je na Topčiderskom groblju. Po njegovom testamentu, srce mu je pohranjeno na Kajmakčalanu, gde je ratovao uz bok srpskim vojnicima. Ali, srce odavno nije tamo, pošto su ga tokom Drugog svetskog rata bugarski vojnici ukrali iz slomljene mermerne urne.
Cogito 